Tựa gốc: When Breath Becomes Air
Tựa dịch: Khi Hơi Thở Hóa Thinh Không
Tác giả: Paul Sudhir Arul Kalanithi
Dịch giả: Trần Thanh Hương
Xin chào. tôi là Ethan Đỗ, và những dòng chia sẻ về sách trên mạng xã hội.
Nếu đúng theo những kế hoạch mà bản thân tôi đề ra thì cứ hai ngày tôi sẽ viết về một quyển sách mình đã đọc, như có vẻ đời không như là mơ, và mơ cũng không như mình nghĩ. Mớ bài tập, tasks, projects, reports đôi khi là thứ kéo tôi khỏi những bản dự thảo trong mơ, nhưng biết sao được vì chúng là một phần nhiệm vụ của tôi thực tại. Tôi khá thích một chia sẻ học đường của một chị, mà thật thứ lỗi khi tôi quên tên của chị, rằng: "Tôi đã từng không thích ngành mình học, nhưng tôi không bỏ học vì tôi biết ở mỗi giai đoạn của cuộc dời, tôi có một nhiệm vụ riêng. Và nhiệm vụ của tôi lúc đó là học, và tôi đã hoàn thành nó tốt nhất tôi có thể". Và tôi lại bắt gặp điều tương tự ở vlog gần nhất mà tôi xem của chị Hana's Lexis và cuộc nói chuyện với ông chủ nhà:
"But when I was leading organizations, I found myself having to do administrative work which I didn't like. But it needed to be done, and so I did it as well as I could, because it had to be done an it was worth doing. So sometime things are worth doing and not doing well".
Nhưng dù sao đi nữa, giờ phút này tôi vẫn hoàn thành cuốn sách thứ hai ở một lộ trình dù trễ nhưng chấp nhận được.
Với tôi mỗi cuốn sách đều có cho nó, với riêng tôi, là một câu chuyện. Quyển sách này thật ra đến với tôi từ giữa năm 2019, tôi đã mua nó vì những lời khen của mọi người xung quanh, hay thậm chí là sự bắt gặp một cơ số lần nhất định tên quyển sách trên những bảng xếp hạng The Greatest Books uy tín mà tôi từng lướt nhanh qua, và tôi đã mua nó, vào khoảng đầu tháng 6, hay đại loại vậy, đương nhiên là một phiên bản tiếng Việt. Khi đó, tôi dành khoảng gần một tuần, vì lúc đó tôi lười lắm chắc bây giờ cũng vậy, cho việc đọc gần nửa cuốn sách, và điều tôi nhận ra rằng những sự ca tụng về Ý nghĩa của quyển sách thật sự không phải là một điều thậm xưng. Câu chuyện cuốn hút tôi, về cả giọng văn và cả câu chuyện nó truyền tải, chân thật, hồi ký, và chi tiết đến lạ khi những đoạn tác giả miêu tả về khung cảnh xung quanh. Tôi tò mò và muốn biết bản gốc thế nào, và tôi chờ đợi nó từ món quà ccuarcoo giảng viên ở trưởng. Nhóm chúng tôi và một nhóm khác đạt giải "The best presentation" hay đại loại vậy trong buổi thi thuyết trình cuối khóa, và món quà được cô hứa hẹn là một quyển sách. Tôi đã gửi link quyển "When breath becomes air" một phiên bản tiếng Anh thay vì "Khi hơi thở hóa hư không" mà tôi luôn mong đợi, và cảm xúc tôi luôn ở trạng thái hào hứng, cho đến khi, món quà tôi nhận được là một quyển ở bản Tiếng Việt. Tôi cười thầm, có vẻ có một sự nhầm lẫn vô hại, tôi không trách cô chỉ là chắc chưa có duyên. Nhưng dù sao, tôi cũng đang có trong tay hai bản của một quyển sách mà mọi người luôn miệng khen ngợi về nó. Và Noel vừa rồi tôi tặng nó cho một người bạn khác, và cũng không hiểu vì lí do gì, cho đến tận hai n gày trước tôi mới đọc lại và hoàn thành nốt những trang sách cuối cùng. Với tôi, đằng sau nó là những câu chuyện, một góc nào đó, mang đầy tính lịch sử.
Tôi nghĩ nhiêu đây chắc đã đủ dài cho một kẻ văn-không-hay-chữ-không-tốt như tôi mở đầu một bài Review về cuốn sách này rồi nhỉ. Điều tôi nhận được ở quyển sách là những cứ twist định mệnh của cuộc đời, khi thay đổi số phận của một con người một cách đột ngọt, và đau đơn một cách ngọt ngào. Từ một bác sĩ khoa thần kinh đang đứng trước đỉnh cao của sự nghiệp, rất nhiều nơi đã ngỏ ý mời anh về làm sau khi kết thúc chương trình bác sĩ nội trú, anh lại trở thành một bệnh nhân, và mắc phải chính căn bệnh ung thư khó lường ở phổi. Trong cuộc đời, ta thường thấy những cú lội ngược vòng kiến người ta phải chuyển đổi vai trò của bản thân, ví như việc một kĩ sư thiết kế nhà, đến lúc cũng phải thuê một kĩ sư khác thiết kế nhà giùm mình; hay một bác sĩ ngoại khoa, bị cảm và đến khoa tai-mũi-họng để khám; những cú lật ấy có vẻ bình thường và dễ gặp, nhưng ở Paul là câu chuyện bi kịch hơn, một bác sĩ khoa thần kinh, nhiều kinh nghiệm trong việc điều trị ung thư não, nay lại mắc vào căn bệnh ung thư phổi ác tính, có di căn lên não, một cú lật ngược ảnh hưởng rất nhiều đến quyết định và cuộc sống của anh. Nếu phải tìm cho ra mặt tích cực của nó, thì có lẽ nó đã cứu vớt cuộc hôn nhân của anh khi nó sắp đi vào ngõ cụt và hơn hết là lí do quyển sách này ra đời. Đây có lẽ là câu cuối cùng ở mở bài, trước khi tôi vào nội dung câu chuyện, và tôi rất vui khi dành nó làm lời khen cho Abraham Verghese khi anh đặt tên cho tựa sách; "When breath becomes air" là một lựa chọn tuyệt vời cho nghĩa đen về căn bệnh ung thư phổi của Paul, cũng là một tầng Ý nghĩa tươi đẹp nào đó cho việc Paul anh không mất đi hoàn toàn, hơi thở của anh là "air", thứ vẫn luôn ở đó, tồn tại và truyền cảm hứng đến mọi người, mọi độc giả của quyển sách.
Quyển sách với 5 phần chính, "Đề tựa" của Biên tập viên, người giúp Paul hoàn thiện quyển sách; "Lời mở đầu" là những giây phút anh phát hiện ra những triệu chứng cho căn bệnh của mình, cùng những chớm nở trong rạn nứt hôn nhân; "Phần I: Khởi đầu từ một sức khỏa hoàn hảo", khi anh còn trẻ và quá trình để đến với cương vị của một bác sĩ nội trú thực tập; "Phần II: Không dừng cho tới chết", vẫn là anh nhưng sau khi biết về căn bệnh của mình và cách anh sống với nó; "Lời bạt" và "Lời cảm ơn" là của người vợ Lucy của anh, viết về những khoảnh khắc cuối đời của anh trên giường bệnh, bên gia đình và cách anh rời bỏ thế giới thanh thản tới nhường nào, kèm theo đó là những cảm tạ của cô và gia đình cho những người đã tạo nên món quà này, quyển sách cuối cùng.
Paul Kalanithi là một bác sĩ phẫu thuật thần kinh và một nhà văn, lớn lên ở Kingman, Arizona, tốt nghiệp cử nhân Stanford về Văn học Anh và Sinh học người; tốt nghiệp Thạc sĩ Lịch sử và Triết học Khoa học, Y học tại Yale. Sau đó, anh quay lại Stanford để hoàn thành chương trình nội trú về phẫu thuật thần kinh và theo học nghiên cứu sinh về khoa học thần kinh. Anh mất tháng Ba 2015. Và quyển sách được thực hiện trong những khoảnh khắc cuối đời, và được xuất bản sau khi anh mất.
Dù quyển sách được phân chia theo một mạch truyện riêng, kết cấu như một thước phim hồi kí vậy, nhưng tôi xin được phép sắp xếp lại theo một mach thời gian được cảm nhận bởi tâm hồn mình, dù có lẽ tôi sẽ không kể được một cách thật chi tiết, vì tôi không SPOIL. Sự thật là tôi cũng đọc được gần 2 lần rưỡi quyển sách rồi nhưng thật sự để hiểu hết những tầng nghĩa đằng sau những con chữ, những câu chuyện và những ẩn dụ tuyệt vời, có vẻ tôi cần thêm nhiều thời gian. Và tin tôi đi, qua những dòng chữ trong quyển sách này, phần nào bạn sẽ có cái nhìn về một nền văn hóa khác, đơn cử là việc sau bao nhiêu trang sách, tôi đã có ấn tượng hơn với Kinh Thánh rồi đấy, dù chưa một lần tôi được bước vào bất kì nhà thờ nào!
1. Niên thiếu: Paul sinh ra và lớn lên trong một gia đình Ấn Độ, với 3 người anh em. Gia đình anh chuyển từ Nam Ấn Độ đến New York dưới sức mạnh của tình yêu cha mẹ, dù hôn nhân giữa hai người luôn bị lên án bởi hai bên gia đình, và cuối cùng họ dừng chân tại Kingman, một thung lũng hoang mạc, nơi anh cùng đám bạn hay có những chuyến thám hiểm bí ẩn. Hệ thống trường học ở Kingman cũng hoang sơ như chính cánh đồng cát bao quanh nó, nhưng mẹ anh, một người luôn ám ảnh về nền giáo dục tệ hại có thể gây trở ngại với con mình, đã nhận ra điều đó, và chính bà đã thành người phi thường trong cuộc đời không chỉ riêng ông, khi cải cách thành công hệ thống trường học ở Kingman. Điều ấn tượng với tôi, ở những trang đầu là một bà mẹ hình mẫu, khi bà đem về cho con mình những danh mục sách thiết yếu cho kiến thức của những đứa con bà, và hơn hết là lái xe thật xa để đưa những đứa con đến với những kì thi chuẩn hóa như SÁT, ACTs, PSATs. Và có lẽ đó là lí do cho những nền tảng kiến thức ban đầu của Paul và anh em anh, để chuẩn bị cho những bước tiến xa hơn trong học tập, anh đã đậu Stanfor.
2. Trưởng thành: Dù sinh ra và lớn lên trong gia đình có truyền thống theo ngành Y, nhưng ngay từ đầu có lẽ Y học chưa từng là lựa chọn đầu tiên với Paul. Trong anh lúc này, văn học là điều hơn cả, với anh đó là "công cụ biểu đạt tốt nhất về đơi sống của một tâm hồn", nhưng dù là vậy ông vẫn đến với Y học, có vẻ như đó cũng là điều anh nên làm. Sau nhiều lựa chọn và ngã rẽ, anh đến với Yale để học Y khoa. Và đến lúc anh bắt đầu với những tiếp nguyên sơ với con người, với việc thực hành mổ xác và đến với cả lần thực hiện với người thực đầu tiên của mình. "Sự sống đầu tiên tôi chúng kiến cũng là cái chết đầu tiên", đó là hồi ức của anh về cái chết non nớt của cặp sinh đôi, được sinh thiếu tháng, ngay sau khi vừa chào đời không lâu. Đó cũng là lần đầu anh tập làm quen với những "phán quyết" ảnh hưởng đến vận mệnh và số phận của một con người, nhưng lại là điều những bác sĩ lành nghề luôn phải đưa ra. Và sau đó là quá trình anh trở thành bác sĩ nội trú khoa Thần kinh. Những điều trong tôi là về ý nghĩa cái chết. Đôi khi việc kéo dài một mạng sống là điều được người nhà bệnh nhân lựa chọn, mặc cho phần đời còn lại anh ta phải sống cuộc sống thực vật hay mất đi một chức năng nào đó, cử động tay, hay hình thành ngôn ngữ chẳng hạn. Khi lựa chọn tiếp tục sống thì hãy để ý xem điều gì còn lại xứng đáng để sống. Quá trình để Paul thật sự đến với đỉnh cao sự nghiệp còn rất dài, và quanh đó là nhiều câu chuyện và những Ý nghĩa thực sự, nhưng tôi xin để lại nó cho bạn tự tìm ra, bằng chính cảm nhận và tâm hồn bạn qua trực tiếp từ quyển sách này.
3. Hôn nhân và bắt đầu của sự kết thúc: Lucy và Paul, họ quen nhau khi hai người còn ở thời niên thiếu, đến lúc này họ đã cùng nhau về chung một nhà, một người là bác sĩ nội trú thần kinh, một người là bác sĩ nội khoa, cả hai cùng nhau phấn đấu và cùng nhau đến đỉnh của sự nghiệp. Cho đến khi, Paul phát hiện ra những triệu chứng bất thường ở cơ thể mình, như một cách tự nhiên của một bác sĩ, hàng loạt những xét nghiệm và chuẩn đoán được đưa ra, và ngay khoảnh khắc này, một bác sĩ đã trở thành bệnh nhân. Những ước mơ của ông về những viên cảnh tươi đẹp của một gia đình, rằng cả hai sẽ tiến xa theo cách riêng của mỗi người bên những đứa con trong tưởng tượng. Nhưng điều đó gần như bị xóa bỏ, khi những chuẩn đoán ban đầu đưa ra, rằng anh mắc bệnh ung thư. Song song và tồn tại tương tự những chương đầu của cuộc đời, khoảng thời gian trở thành bệnh nhân là lúc anh trái lại với những gì mình thường làm, nhận lời an ủi thay vì chính mình thường đưa ra những lời đó với bệnh nhân, uông thuốc theo toa, điều mà anh thường làm cho những người trong danh sách bệnh nhân cần chăm sóc của mình, … Tất cả đã thay đổi, anh đã muốn Lucy rời mình và tái hôn sau khi anh mất vì không muốn nàng phải sống một mình. Nhưng vì tình yêu thương, cả hai đã quyết định trữ tinh trùng trước khi những hóa chất từ việc điều trị ảnh hưởng đến chức năng sinh sản của anh. Và họ đã có được bé Cady, một phần thưởng tươi đẹp cho sự sống, khi trong ngày sinh bé, chính anh cũng có mặt dù trong trạng thái đau đớn với bệnh tật, nhưng anh đã quan sát kĩ càng con bé từ giường bệnh kế bên. Anh đã có khoảng thời gian khó khăn, khi quyết định mình sẽ làm gì tiếp theo, tiếp tục những ca phẩu thuật hay viết sách, điều anh luôn mong muốn thực hiện, điều này phụ thuộc vào khoảng thời gian anh có thể còn lại, đối với anh là vậy. Qua những tường thuật về viễn cảnh cuối đời của Paul từ người vợ Lucy của mình, bằng sự giúp sức và hỗ trợ từ những người bạn, anh dần hoàn thiện quyển sách này, một phần của sự sống tuyệt đẹp của anh còn sót lại như món quà với người con gái thân yêu. Những giây phút cuối cùng trước khi từ giã thế giới này, anh đã từ chối việc níu kéo thêm những khoảnh khắc sống khi có đề nghị đặt ống thở cho anh vì phổi anh đã bị che phủ bởi những khối u, anh từ chối, và thay vào đó là chấp nhận cái chết với một liều morphine, với xung quanh là tình yêu thương từ người thân trong gia đình. Và hôm đó, ngày mùng 9 tháng 3 năm 2015, một buổi tối với ánh sáng tỏa ấm áp từ đèn tường. Anh được chôn trong một quan tài từ cây liễu tại rìa cánh đồng ở dãy Santa Cruz nhìn ra Thái Bình Dương. "Chúng ta sẽ lãnh đạm mà đứng lên, và leo tới đỉnh của những ngọn đồi vĩnh diệt, nơi gió thật mát và khung cảnh thật lộng lẫy".
Và đây là những dòng kết ngắn gọn cho một câu chuyện về một con người vĩ đại, tài giỏi, trong khoảng thời gian khỏe mạnh anh đã cống hiến cho sự sống của nhiều người, y học và nhân loại; khi anh mất và trước đó anh đã sống thật hết mình, đối mặt qua những giai đoạn đầy bao dung. Và "ngay cả khi thập tử nhất sinh, Paul vẫn sống một cách trọn vẹn.". Hãy đến với anh, Paul, đến với câu chuyện đầy cảm hứng của cuộc đời anh, và cảm nhận nó qua những trang sách, hãy thương cảm cho một tài năng và hãy vui cho những gì anh để lại. Cuốn sách chứa đựng sự Uyên bác này, hãy tin tôi, tìm và đọc thử nó nhé. Cuối cùng tôi xin muộn một lời cảm nhận của Bill Gates về quyển sách đặc biệt này "What a talent. What a loss."
Tạm biệt. Tôi là Quốc Đạt và bây giờ là Thứ Hai ngày 16.03.2020.
Comments